Opis gatunku

Jeden z najmniejszych krajowych drapieżników, o smukłej sylwetce z szerokimi, zaokrąglonymi skrzydłami i długim ogonem. Nogi i szpony są długie. U krogulca występuje silny dymorfizm płciowy. Samica jest zbliżona wielkością do samca jastrzębia, samiec znacznie mniejszy. Długość ciała samicy wynosi 38 cm, rozpiętość skrzydeł 80 cm, masa 300 g; samca odpowiednio: 31 cm, 60 cm, 150 g. Wierzch ciała samicy jest szarobrązowy, spód gęsto, delikatnie, szaro prążkowany, najwyraźniej na lotkach. Dorosły samiec ma jednolicie stalowoszary wierzch, rdzawe policzki i boki ciała, rdzawo prążkowany spód. Na ogonie u obydwu płci 4 ciemne, szerokie pasy. Ptaki młode są brązowawe, a prążkowanie na piersi może przechodzić w rysunek w kształcie kropli. Woskówka jest żółta, dziób szaroczarny, nogi żółte, a tęczówka żółta do pomarańczowej. W aktywnym locie serie szybkich uderzeń skrzydłami przerywane są krótkim szybowaniem, ze skrzydłami ułożonymi poziomo lub lekko uniesionymi. Szybujący ptak często rozkłada ogon. Ptaki odzywają się dźwięcznym „kji kji kji” oraz miękkim „gji”. Od podobnego jastrzębia krogulec różni się równo ściętym końcem ogona, mniejszymi rozmiarami ciała, znacznie zwinniejszym i zwrotniejszym lotem, często nisko nad ziemią.

Obejrzyj zdjęcia krogulca w naszej galerii.

Zasięg występowania i liczebność

Zasięg krogulca obejmuje całą Europę, dużą część Azji oraz północną Afrykę. Populacja europejska oceniana jest na 300 - 350 tys. par. W Europie gatunek częściowo osiadły, z wyjątkiem populacji zasiedlających północno-wschodnią część kontynentu. W Polsce generalnie osiadły, zimują u nas także ptaki z populacji  północnoeuropejskich.

Stan populacji krajowej

Krogulec występuje na terenie całego kraju, zazwyczaj jako gatunek nieliczny. Liczebność krajowej populacji według danych dr Marka Kellera wynosi 20 000-30 000 par. W ostatnich dwóch dekadach liczebność wykazuje wyraźny wzrost, po okresie silnego spadku w latach 60. i 70. XX w., spowodowanego stosowaniem DDT. Zagęszczenia wykazują dużą zmienność, od kilku do ponad 20 par/100 km2. Osiągają najwyższe wartości w rozległych kompleksach leśnych na wschodzie kraju.

Status

Gatunek objęty ochroną ścisłą.

Środowisko lęgowe

Krogulec zasiedla różnej wielkości drzewostany z przewaga młodszych las wieku (drągowiny, 20-40 lat). Preferuje drzewostany iglaste i mieszane. Gniazdo (zazwyczaj co roku nowe) zbudowane jest z cienkich gałązek sosny, osadzone na bocznych gałęziach przy pniu, najczęściej w środku korony sosny lub świerka, wnętrze wyścielone jest zielonymi gałązkami drzew iglastych i piórami pierzącej się samicy. Przy lokalizacji gniazda krogulec nie wykazuje preferencji wobec brzegu lasu. W ostatnim czasie następuje synurbizacja gatunku – zaczyna gniazdować na peryferiach dużych miast oraz w parkach miejskich. Coraz liczniej zimuje w miastach.

Pokarm i ekologia żerowania

Krogulec jest wyspecjalizowanym łowcą małych ptaków, które stanowią ponad 90% ofiar i biomasy pokarmu. Najczęściej chwytane gatunki w lasach to drozdy, sikory, dzięcioły, zięba i rudzik. Na terenach otwartych krogulce polują na szpaki, pliszki, skowronki, trznadle, w miastach na wróble i sikory. Technika łowiecka krogulca to zbliżanie się do potencjalnych ofiar przy wykorzystaniu osłon terenu (krzewy, budynki) i szybki atak na krótkim dystansie. Chwyta ofiary w powietrzu i na ziemi, przeszywając je ostrymi szponami.

Biologia lęgowa i fenologia

Krogulec rozpoczyna lęgi w maju. Znosi 4-6 jaj. Wysiadywanie trwa 33 dni. Młode przebywają w gnieździe ok. miesiąca. Para przystępująca do lęgu wyprowadza przeciętnie nie więcej niż 2 młode, para z sukcesem 2-4 młode. W Polsce sukces lęgowy jest zróżnicowany i wynosi od 30 do ponad 60%.

Zagrożenia

Ze względu na niewielkie rozmiary ciała krogulec często pada ofiarą większych ptaków drapieżnych. Ptaki giną także w kolizjach z budowlami oraz pojazdami. Stosunkowo rzadko są prześladowane przez ludzi.