Opis gatunku

Niewiele większy od myszołowa. Osiąga 45-53 cm długości oraz rozpiętość skrzydeł od 100 do 121 cm. Posturą przypomina trochę kanię albo myszołowa, od którego różni się m.in. dłuższym ogonem i smuklejszym ciałem. Występuje w dwóch odmianach barwnych: jasnej i ciemnej. W Europie częściej spotykana jest forma jasna, podczas gdy w Rosji obydwie formy występują w podobnej częstości. Wierzch ciała jest podobny u obydwu form: ciemne pokrywy naskrzydłowe z jasnymi plamami oraz jasne pokrywy nadogonowe są charakterystyczne dla tego gatunku. Jasna odmiana jest łatwa do odróżnienia od spodu, który jest w większości prawie biały, kontrastując wyraźnie z ciemnymi lotkami. Ciemna forma jest prawie jednolicie brązowa od spodu, ale ogon jest jaśniejszy z ciemnym paskiem na końcu. Dymorfizm płciowy nie występuje.

Obejrzyj zdjęcia orzełka w naszej galerii.

Zasięg występowania i liczebność

Orzełek występuje w szerokim pasie od południowo-wschodniej Europy, aż do jeziora Bajkał na północ i Mandżurii na wschód. Rozprzestrzenienie w tym szerokim areale jest zmienne. W Europie najliczniej występuje na Półwyspie Iberyjskim i w europejskiej części Rosji, rzadki jest natomiast w Europie Wschodniej. Liczebność populacji europejskiej określa się na 3 - 6 tys. par.

Stan populacji krajowej

Populacja szacowana jest na 5-10 par, chociaż w ostatnich latach nie odnotowano lęgów tego gatunku w kraju. Ostanie lęgi stwierdzono w Puszczy Białowieskiej. Potencjalne obszary lęgowe znajdują się na wschodzie kraju, obejmując Podlasie i Lubelszczyznę, na której jeszcze w XIX wieku i na początku XX wieku był regularnie lęgowy. Poza sezonem lęgowym sporadycznie odnotowywany w różnych częściach kraju podczas wędrówki.

Status

W Polsce objęty ochroną ścisłą i strefową, choć w praktyce żadne gniazda tego gatunku nie są znane. W kategoriach czerwonej listy IUCN gatunek ten ma status LC, czyli gatunek niższego ryzyka. Wymieniony w I załączniku Dyrektywy Ptasiej.

Środowisko lęgowe

Mozaika terenów otwartych i leśnych. Preferuje różne tereny żerowiskowe od słonecznych stoków wyżyn po podmokłe doliny rzeczne. Zasiedla różne typy lasów, zarówno iglastych, mieszanych i liściastych.

Pokarm i ekologia żerowania

Poluje najczęściej szybując wysoko i patrolując ziemię, często zawisając pod wiatr. Na ofiarę spada szybko na złożonych skrzydłach, z wyciągniętymi nogami. Często poluje w lasach, sprawnie poruszając się pomiędzy gałęziami. Pokarm orzełka stanowią średniej wielkości ptaki, gady (najczęściej jaszczurki) oraz małe ssaki, a czasem również owady. Pośród ptaków najczęściej wybiera ofiary o wielkości drozda i kuropatwy.

Biologia lęgowa i fenologia

Gniazduje głównie na drzewach, ale w rejonach górzystych również na skałach. Często zajmuje gniazda innych ptaków szponiastych, przynajmniej jako podstawę do rozbudowy. Jaja składa w maju. Lęg stanowią zwykle dwa jaja, składane w odstępie 2-3 dni. Okres inkubacji trwa około 36-38 dni. Młode spędzają w gniazdach około 50-55 dni. Orzełek jest w Europie gatunkiem migrującym.