Monitoring populacji lęgowej rybołowa realizowany jest przez Komitet Ochrony Orłów nieprzerwanie od 1993 roku, kiedy wykonano pierwszy ogólnopolski cenzus i opracowano metodykę prowadzenia prac terenowych. Realizowany przez KOO program został włączony w 2007 roku do systemu Monitoringu Ptaków Polski, realizowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i uzyskał tym samym trwałe dofinansowanie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Na przestrzeni ponad 30 lat liczebność krajowej populacja lęgowej rybołowa oscylowała w przedziale od 25 do 54 par lęgowych.

Skrajnie niski stan liczebności odnotowano na początku lat 90., ale w kolejnych latach populacja zaczęła się wyraźnie odradzać osiągając maksymalną liczebność w latach 1999 – 2000. Był to jednak wyraźnie stan przejściowy, ponieważ aż po rok 2020 utrzymywał się  trend spadkowy, z niewielką i krótkotrwałą tendencją wzrostową zarejestrowaną w latach 2012 – 2015. Ostatecznie w 2016 roku liczebność spadła poniżej 30 par lęgowych.

Ryc. 1. Liczebność rybołowa w Polsce w latach 1993-2023

W obliczu rosnącego ryzyka wymarcia rybołowa w naszym kraju opracowano projekt LIFE+ „Ochrona rybołowa na wybranych obszarach SPA Natura 2000 w Polsce” zrealizowany przez Lasy Państwowe i Komitet Ochrony orłów w latach 2016 – 2021. Na efekty podjętych działań ochronnych nie trzeba było długo czekać. Już w 2021 roku odnotowano kilka nowych gniazd rybołowa, a kolejne dwa lata potwierdziły utrzymującą się tendencję wzrostową. Nie bez znaczenia jest fakt, że aktualnie do wyników włączane są głównie przypadki gniazdowania pewnego, a przypadki możliwych lęgów traktowane są z dużo większą ostrożnością, niż miało to miejsce w latach 90. Zastosowanie fotopułapek i kamer online do rejestrowania przebiegu lęgów dowiodło bowiem, że rybołowy z upodobaniem odwiedzają kilka oddalonych nawet o dziesiątki kilometrów gniazd, zanim ostatecznie zasiedlą jedno z nich. Oznacza to że niskie kategorie zajęcia rewiru, np. „B – obserwacja pojedynczego ptaka w sezonie i siedlisku lęgowym” w przypadku tego gatunku mają raczej znikome zastosowanie (Mizera T. - mat. niepublikowane). Śledząc rozkład liczebności populacji lęgowej, z pominięciem wyników w niskich kategoriach okazuje się, że liczebność w kategorii „gniazdowanie pewne” w 2023 roku osiągnęła dokładnie taki stan, jaki rejestrowano w szczytowym roku1999 – 39 zasiedlonych gniazd (Ryc.1.).

Areał lęgowy rybołowa wciąż obejmuje dwa izolowane obszary: Polskę Północno - Wschodnią i Polskę Zachodnią (Pomorze Zachodnie / Wielkopolska i Ziemia Lubuska / Dolny Śląsk). Oczywiście mimo rozdzielającej te dwa obszary znacznej odległości (ok. 230 km) nie mamy do czynienia z typową izolacją geograficzną, czego dowodem  są rejestrowane przypadki gniazdowania na Mazurach rybołowów zaobrączkowanych w Niemczech. Co ciekawe nawet w najlepszym okresie, pod koniec lat 90. areał lęgowy niewiele różnił się od stanu aktualnego, co wskazuje na konserwatywne przywiązanie dorosłych ptaków do zajmowanych obszarów i być może silną filopatrię młodych osobników. W ostatnich latach wraz ze wzrostem liczby zasiedlanych gniazd odnotowano dość wyraźną ekspansję rybołowa, chociaż w dalszym ciągu skoncentrowaną w opisanych dwóch centrach.

Ryc. 2. Trend liczebności i areału rybołowa w latach 2000-2023 (źródło GIOŚ).

Powierzchnia areału lęgowego rybołowa corocznie obliczana jest w ramach Monitoringu Ptaków Polski (GIOŚ) poprzez dowiązanie zlokalizowanych w terenie zasiedlonych gniazd do siatki kwadratów 10x10km. Liczba zasiedlonych kwadratów definiuje aktualnie zajmowany areał. Porównując mapę rozmieszczenia rybołowa z 2017 roku, kiedy rozpoczęto realizację projektu LIFE+ ze stanem aktualnym wyraźnie widoczne jest rozszerzenie areału lęgowego rybołowa w zachodniej części kraju. W mniejszym stopniu zjawisko dotyczy również Mazur, w szczególności Puszczy Piskiej. Aż pięć nowych gniazd zlokalizowano w południowej części tego kompleksu, gdzie rybołów wcześniej nie występował (Ryc.3.).

Ryc.3. Rozmieszczenie stanowisk lęgowych rybołowa. Porównanie skrajnie niskiej liczebności (2017 rok) z aktualną sytuacją.

O ile w północno-wschodniej części kraju nowo zlokalizowane gniazda posadowione są wyłącznie na drzewach, w Polsce zachodniej rozszerzanie się areału lęgowego odbywa się przede wszystkim za sprawą zasiedlania przez rybołowy sztucznych konstrukcji, głównie słupów wysokonapięciowych trakcji elektrycznych. Jest to zjawisko u nas dotychczas raczej rzadkie, natomiast bardzo rozpowszechnione w Niemczech, co potwierdza przypuszczenia, że nasza populacja krajowa wspierana jest przez prężną populację naszych zachodnich sąsiadów. Zasiedlanie sztucznych konstrukcji daje rybołowom nie tylko bezpieczniejsze od nadrzewnych gniazd miejsca lęgowe, ale otwiera również dostęp do nowych atrakcyjnych terenów łowieckich, w tym obszarów bezleśnych. Doskonałe pole widzenia, jakie mają dorosłe rybołowy zasiedlające sztuczne konstrukcje ma doniosłe znaczenie w obliczu rosnącej presji bielika - ptaki dostrzegają zagrożenie wcześniej i są w stanie zorganizować skuteczną obronę lęgu.

Ryc.4. Posadowienie gniazd rybołowa w Polsce w 2023 roku.

Przypuszczalnie z tego względu również gniazda osadzone na drzewach coraz częściej zlokalizowane są w miejscach mocno eksponowanych i odsłoniętych - pojedyncze, nierzadko suche drzewa na rozległych bagnach lub przestoje i biogrupy pozostawiane na zrębach. Spośród 39 zasiedlonych przez rybołowy w 2023 roku gniazd tylko 7 posadowionych było na naturalnie zdeformowanych przez wiatr wierzchołkach drzew (6 w Puszczy Piskiej), 21 na nadrzewnych platformach i 11 na sztucznych konstrukcjach. Zupełnym novum, nie odnotowanym dotychczas nawet w Niemczech był skuteczny lęg rybołowa na czynnej wieży telefonii komórkowej, o którym dowiedzieliśmy się dzięki uprzejmości operatora sieci.