Opis gatunku

Jeden z większych krajowych gatunków ptaków szponiastych. Osiąga około 60 cm długości i 175-195 cm rozpiętości skrzydeł. Spód ciała jest prawie w całości bardzo jasny, jedynie na głowie zazwyczaj dobrze odznacza się „kaptur”, a na piersi, lotkach i pokrywach występuje drobne, brązowe prążkowanie o zmiennej intensywności. Wierzch skrzydła jest stosunkowo ciemny, z jaśniejszymi, szarawymi małymi i średnimi pokrywami. Ogon jest szeroki z trzema lub czterema ciemnymi, szerokimi pasami. W locie biernym skrzydła trzyma płasko lub lekko zgięte w nadgarstkach i opuszczone ku dołowi.

Obejrzyj zdjęcia gadożera w naszej galerii.

Zasięg występowania

Areał lęgowy rozciąga się od południowo-zachodniej Europy i północno-zachodniej Afryki, przez Basen Morza Śródziemnego przez Europę Wschodnią do centralnej Azji, sięgając na południe do Iranu i na zachód do Kazachstanu. W Indiach występuje ponadto, oddzielona od reszty populacji euro-azjatyckiej, osiadła populacja gadożera. Europejska populacja szacowana jest na około 8 -10 tys. par lęgowych.

Ryc. Mapa zasięgu występowania gadożera (czerwony / fiolet - areał lęgowy, niebieski - zimowiska, fiolet - miejsca całorocznego występowania)

Stan populacji krajowej

Skrajnie nieliczny ptak lęgowy, tylko we wschodniej części kraju. Do tej pory najczęściej raportowano lęgi na Podlasiu, w Puszczy Białowieskiej, Augustowskiej i Doliny Biebrzy. W ostatnich dwóch lokalizacjach nie potwierdzono jednak lęgów w ostatnich latach. Obecnie najczęściej raportowany na Lubelszczyźnie, gdzie w ostatnich latach potwierdzono lęgi kilku par, a kilka kolejnych może polować również częściowo po polskiej stronie granicy. Ponadto w sezonie lęgowym widywano gadożera w Bieszczadach. Szacunkowo określa się populację lęgową gadożera w Polsce na 10-15 par, ale aktualnie jest ona prawdopodobnie niższa niż 10 par.

Status

Gatunek objęty ochroną ścisłą i strefową, wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt i I załączniku Dyrektywy Ptasiej.

Środowisko lęgowe

Gniazduje w lasach, ale poluje głównie na terenach otwartych. W zależności od rejonu występowania wybiera różne siedliska, obfitujące w główną ofiarę, czyli węże. Na południu Europy preferuje dobrze nasłonecznione zbocza o niskiej wegetacji. W Europie Wschodniej wybiera głównie tereny bagienne: naturalne doliny rzeczne i torfowiska wysokie, ale też krajobraz stepowy. Gniazduje najczęściej w borach.

Pokarm i ekologia żerowania

Główną ofiarą gadożerów są węże. W Europie są to najczęściej gatunki niejadowite, takie jak zaskroniec. Poluje również na jaszczurki, rzadziej na płazy, ssaki i ptaki. Najczęściej poluje z lotu patrolowego, podczas którego często zatrzymuje się, trzepocząc skrzydłami. Czasem poluje również z zasiadki, przesiadując na punktach widokowych, lub też na piechotę.

Biologia lęgowa

Większa część populacji jest migracyjna. W Europie gadożer przylatuje w najczęściej kwietniu. Buduje niewielkie gniazda na drzewach (bardzo rzadko na skałach), w którym samica znosi tylko jedno jajo. Okres inkubacji jest bardzo długi i trwa około 45-47 dni. Potem jeszcze przez około 60-80 dni młody pozostaje w gnieździe, które opuszcza na krótko przed odlotem. Jesienna migracja rozpoczyna się już w sierpniu lub we wrześniu.

Zagrożenia

Utrata siedlisk bagiennych w Europie Wschodniej poprzez meliorację obszarów bagiennych i regulację rzek uszczupla obszar lęgowy gadożera. Jak większość orłów, jest on również podatny na niepokojenie w sezonie lęgowym przy gniazdach.