Orlik krzykliwy Clanga pomarina

Opis gatunku
Dorosły orlik krzykliwy. Fot. Cezary Korkosz

Orlik krzykliwy jest wyraźnie mniejszy od orła przedniego, ale w porównaniu z myszołowem lub błotniakiem, to całkiem pokaźny ptak. Samice są zazwyczaj nieznacznie większe od samców. Rozpiętość skrzydeł okazałych samic osiąga ponad 160 cm, a długość ciała ok. 65 cm. Ważną cechą w sylwetce lecącego ptaka jest tendencja do wyginania części dłoniowej skrzydła ku dołowi. W ubarwieniu orlika krzykliwego dominują różne odcienie brązu, od ciemnobrunatnych lotek i sterówek, poprzez jasnobrązowe upierzenie tułowia i pokryw skrzydłowych po żółtobrązowy wierzch głowy. Jasny odcień pokryw i głowy jest ważną cechą odróżniającą orlika krzykliwego od typowo ubarwionych orlików grubodziobych. Szpony i nasada dzioba są jaskrawo żółto ubarwione. Młode pierwszoroczne ptaki są wyraźnie ciemniejsze od rodziców. Na końcach pokryw skrzydłowych i nadogonowych w pierwszej szacie występują wyraźne białe plamki.

Obejrzyj zdjęcia orlika krzykliwego w naszej galerii.

Zasięg występowania i liczebność

Centrum populacji lęgowej orlika krzykliwego obejmuje kraje Europy środkowo–wschodniej. Liczebność tego gatunku oceniana jest na 13-16 tys. par, z czego ponad 80% skoncentrowane jest na terenie Białorusi, Rumunii, Łotwy, Polski i Litwy. Poza Europą występuje jedynie na Bliskim Wschodzie (Turcja, pn. Iran, Armenia) oraz w Rosji.

Ryc. Mapa zasięgu orlika krzykliwego (czerwony - areał lęgowy, niebieski - zimowiska)

Mapa zasięgu orlika krzykliwego

Stan populacji krajowej

Przez Polskę przebiega południowo-zachodnia granica zasięgu występowania orlika krzykliwego, dlatego jego rozmieszczenie w kraju jest bardzo nierównomierne. Według najnowszych danych KOO w Polsce występuje ponad 2000 par. Najliczniejsza populacja zasiedla północno-wschodnią i południowo-wschodnią Polskę. Tutaj też rozmieszczenie tego gatunku jest względnie równomierne. Ok. 200 par występuje ponadto na Pomorzu Zachodnim i Środkowym, rozproszone pojedyncze stanowiska w Polsce Centralnej i Wielkopolsce oraz izolowana wysepka ok. 10 par na Opolszczyźnie.

Ryc. Rozmieszczenie orlika krzykliwego w Polsce (Baza danych KOO 2010)

Rozmieszczenie orlika krzykliwego w Polsce (Baza danych KOO 2010)

Status

Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą. Przy gniazdach wyznacza się strefy ochronne. Zamieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Krajowa populacja wykazuje niewielki wzrost liczebności i rozszerzanie areału lęgowego.

Środowisko lęgowe

Orlik krzykliwy, podobnie jak większość krajowych ptaków szponiastych gniazduje w lasach. Preferuje lasy mieszane w wieku powyżej 80 lat. Gniazdo jest najczęściej doskonale zamaskowane, a nierzadko wręcz niewidoczne z ziemi. Blisko 40 % gniazd budowanych jest na świerkach (na niżu) i jodłach (w górach), kolejne 15 % na sosnach. Spośród drzew liściastych dominują gniazda na dębach, olszach i brzozach (ok. 40% wszystkich gniazd). Z uwagi na dość znaczne rozmiary ciała orliki preferują lasy wielopiętrowe o dość rozrzedzonej strukturze. Na niżu orliki często budują gniazda w okresowo podtapianych olsach, bagiennych borach i brzezinach. Zarówno w górach, jak i na niżu chętnie zasiedla trudnodostępne jary i doliny potoków.

Pokarm i ekologia żerowania

Ważnym elementem składowym terytorium, nierzadko nawet decydującym o atrakcyjności danego miejsca i rozmiarach rewiru jest żerowisko. W Polsce orliki krzykliwe najchętniej polują w mozaikowo ukształtowanym krajobrazie rolniczym obfitującym w miedze, płaty nieużytków i śródpolnych mokradeł. W dolinach rzek i w górach łowiskami są półnaturalne łąki. Pożywieniem orlika są głównie gryzonie, rozmnażające się szczególnie intensywnie na granicach różnych siedlisk. Drobne ssaki stanowić mogą w diecie orlika 80, a okresowo nawet 90% ofiar. Rzadziej orliki chwytają żaby, gady (głównie jaszczurki) i drobne ptaki. Uzupełnieniem pokarmu są owady – głównie prostoskrzydłe i chrząszcze, które orliki zbierają spacerując pieszo po polach. Piesze przeczesywanie terenu jest jedną z trzech podstawowych technik łowieckich, najrzadziej przez ten gatunek wykorzystywaną. Najczęściej orlik krzykliwy poluje z lotu. Wcześnie rano lub pod wieczór z uwagi na brak prądów wznoszących ptaki polują z zasiadki.

Biologia lęgowa i fenologia

Orlik krzykliwy jest gatunkiem wędrownym i przeciętnie 6 miesięcy spędza na przelotach oraz zimowiskach położonych w środkowej i południowej Afryce. Przystępuje do rozrodu w wieku 4-5 lat (rzadko 3). Zniesienia złożone są najczęściej z 2 jaj, ale odchowuje się prawie zawsze tylko jedno pisklę (słabsze ginie w pierwszych dniach życia – kainizm). Młode odlatują na zimowiska z rodzicami, ale jak dowodzą badania telemetryczne później migrują niezależnie.

Ryc. Główne etapy sezonu lęgowego orlika krzykliwego

Główne etapy sezonu lęgowego orlika krzykliwego

Zagrożenia

Najpoważniejszym zagrożeniem dla orlika krzykliwego są obecnie niekorzystne zmiany środowiskowe:

  • rosnąca penetracja ludzka, powodująca płoszenie ptaków w sezonie lęgowym,
  • intensyfikacja gospodarki rolnej na glebach żyznych i jednoczesne zarzucanie użytkowania gleb ubogich (ugorowanie lub zalesianie),
  • osuszanie podmokłych łąk i nieużytków,
  • niwelowanie tzw. nieproduktywnych elementów krajobrazu – płatów nieużytków, miedz, sieci dróg gruntowych, mokradeł, zadrzewień i zakrzaczeń,
  • prostowanie polno-leśnej strefy ekotonowej – geometryzacja granic kompleksów leśnych poprzez zalesienia.