Orlik krzykliwy jest wyraźnie mniejszy od orła przedniego, ale w porównaniu z myszołowem lub błotniakiem, to całkiem pokaźny ptak. Samice są zazwyczaj nieznacznie większe od samców. Rozpiętość skrzydeł okazałych samic osiąga ponad 160 cm, a długość ciała ok. 65 cm. Ważną cechą w sylwetce lecącego ptaka jest tendencja do wyginania części dłoniowej skrzydła ku dołowi. W ubarwieniu orlika krzykliwego dominują różne odcienie brązu, od ciemnobrunatnych lotek i sterówek, poprzez jasnobrązowe upierzenie tułowia i pokryw skrzydłowych po żółtobrązowy wierzch głowy. Jasny odcień pokryw i głowy jest ważną cechą odróżniającą orlika krzykliwego od typowo ubarwionych orlików grubodziobych. Szpony i nasada dzioba są jaskrawo żółto ubarwione. Młode pierwszoroczne ptaki są wyraźnie ciemniejsze od rodziców. Na końcach pokryw skrzydłowych i nadogonowych w pierwszej szacie występują wyraźne białe plamki.
Obejrzyj zdjęcia orlika krzykliwego w naszej galerii.
Centrum populacji lęgowej orlika krzykliwego obejmuje kraje Europy środkowo–wschodniej. Liczebność tego gatunku oceniana jest na 13-16 tys. par, z czego ponad 80% skoncentrowane jest na terenie Białorusi, Rumunii, Łotwy, Polski i Litwy. Poza Europą występuje jedynie na Bliskim Wschodzie (Turcja, pn. Iran, Armenia) oraz w Rosji.
Ryc. Mapa zasięgu orlika krzykliwego (czerwony - areał lęgowy, niebieski - zimowiska)
Przez Polskę przebiega południowo-zachodnia granica zasięgu występowania orlika krzykliwego, dlatego jego rozmieszczenie w kraju jest bardzo nierównomierne. Według najnowszych danych KOO w Polsce występuje ponad 2000 par. Najliczniejsza populacja zasiedla północno-wschodnią i południowo-wschodnią Polskę. Tutaj też rozmieszczenie tego gatunku jest względnie równomierne. Ok. 200 par występuje ponadto na Pomorzu Zachodnim i Środkowym, rozproszone pojedyncze stanowiska w Polsce Centralnej i Wielkopolsce oraz izolowana wysepka ok. 10 par na Opolszczyźnie.
Ryc. Rozmieszczenie orlika krzykliwego w Polsce (Baza danych KOO 2010)
Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą. Przy gniazdach wyznacza się strefy ochronne. Zamieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Krajowa populacja wykazuje niewielki wzrost liczebności i rozszerzanie areału lęgowego.
Orlik krzykliwy, podobnie jak większość krajowych ptaków szponiastych gniazduje w lasach. Preferuje lasy mieszane w wieku powyżej 80 lat. Gniazdo jest najczęściej doskonale zamaskowane, a nierzadko wręcz niewidoczne z ziemi. Blisko 40 % gniazd budowanych jest na świerkach (na niżu) i jodłach (w górach), kolejne 15 % na sosnach. Spośród drzew liściastych dominują gniazda na dębach, olszach i brzozach (ok. 40% wszystkich gniazd). Z uwagi na dość znaczne rozmiary ciała orliki preferują lasy wielopiętrowe o dość rozrzedzonej strukturze. Na niżu orliki często budują gniazda w okresowo podtapianych olsach, bagiennych borach i brzezinach. Zarówno w górach, jak i na niżu chętnie zasiedla trudnodostępne jary i doliny potoków.
Ważnym elementem składowym terytorium, nierzadko nawet decydującym o atrakcyjności danego miejsca i rozmiarach rewiru jest żerowisko. W Polsce orliki krzykliwe najchętniej polują w mozaikowo ukształtowanym krajobrazie rolniczym obfitującym w miedze, płaty nieużytków i śródpolnych mokradeł. W dolinach rzek i w górach łowiskami są półnaturalne łąki. Pożywieniem orlika są głównie gryzonie, rozmnażające się szczególnie intensywnie na granicach różnych siedlisk. Drobne ssaki stanowić mogą w diecie orlika 80, a okresowo nawet 90% ofiar. Rzadziej orliki chwytają żaby, gady (głównie jaszczurki) i drobne ptaki. Uzupełnieniem pokarmu są owady – głównie prostoskrzydłe i chrząszcze, które orliki zbierają spacerując pieszo po polach. Piesze przeczesywanie terenu jest jedną z trzech podstawowych technik łowieckich, najrzadziej przez ten gatunek wykorzystywaną. Najczęściej orlik krzykliwy poluje z lotu. Wcześnie rano lub pod wieczór z uwagi na brak prądów wznoszących ptaki polują z zasiadki.
Orlik krzykliwy jest gatunkiem wędrownym i przeciętnie 6 miesięcy spędza na przelotach oraz zimowiskach położonych w środkowej i południowej Afryce. Przystępuje do rozrodu w wieku 4-5 lat (rzadko 3). Zniesienia złożone są najczęściej z 2 jaj, ale odchowuje się prawie zawsze tylko jedno pisklę (słabsze ginie w pierwszych dniach życia – kainizm). Młode odlatują na zimowiska z rodzicami, ale jak dowodzą badania telemetryczne później migrują niezależnie.
Ryc. Główne etapy sezonu lęgowego orlika krzykliwego
Najpoważniejszym zagrożeniem dla orlika krzykliwego są obecnie niekorzystne zmiany środowiskowe: