Orzeł przedni Aquila chrysaetos

Opis gatunkuDorosły orzeł przedni Fot. T.Picford

Orzeł przedni jest największym przedstawicielem orłów z rodzaju Aquila. Jego rozpiętość skrzydeł wynosi 190-225 cm, a długość ciała 80-93 cm. To potężny orzeł o charakterystycznej sylwetce z długimi skrzydłami zwężającymi się ku nasadzie oraz węższą dłonią, co tworzy mocno S-owatą tylną krawędź. Ogon długi, najdłuższy wśród orłów. W locie, w czasie krążenia skrzydła trzyma uniesione do góry, co nadaje sylwetce lekkości. Również ubarwienie charakterystyczne, i różne u ptaków dorosłych i młodych. We wszystkich szatach występuje duża rdzawa do płowej czy złotej plama na potylicy i karku. Lotki i sterówki ciemno szare z szeroką czarniawą pręgą na końcu. Rysunek ten jednak widoczny jest z niewielkiej odległości i w dobrym oświetleniu. Na wierzchu wyraźnie zaznaczone rozjaśnienia na ramionach, tworzące kontrastowy wzór widoczny z daleka. Lotki i sterówki ciemne z czarną szeroką pręgą na końcu. Ptaki młode wyraźnie różniące się od ptaków dorosłych białymi plamami nasady lotek dłoni i zewnętrznych lotek 2. rzędu. Podobnie ogon dwukolorowy z białą nasadą i czarną szeroką pręgą na końcu. Wierzch ramion jednolicie ciemny bez rozjaśnień charakterystycznych dla ptaków starszych. Wraz z wiekiem kolejne szaty stopniowo tracą ilość bieli i ciemnieją.

Obejrzyj zdjęcia orła przedniego w naszej galerii.

Zasięg występowania i liczebność

Orzeł przedni ma największy zasięg wśród orłów. Zasiedla Nearktykę i Palearktykę. Na kontynencie amerykańskim występuje niemal na całym obszarze Kanady oraz w zachodniej części USA. W Starym Świecie swym zasięgiem obejmuje w Europie płw. Pirenejski, południową część Francji oraz pasma górskie Alp, Bałkanów, płw. Apeniński oraz wyspy na Morzu Śródziemnym. Występuje również w Karpatach. W północnej części zasiedla Szkocję, północno-zachodnią Anglię, Skandynawię, kraje nadbałtyckie, Białoruś, i dalej na wschód przez Rosję, szerokim pasem przez północną Azję, wzdłuż południowego brzegu tundry, aż po Kamczatkę, Koreę i Japonię. Na południu po Turcję, Bliski Wschód, Kaukaz i góry północnego Iraku i Iranu, Afganistan, północny Pakistan omijając wysokie plato Tybetu wzdłuż Tian Szan, po północno-zachodnie Chiny, a od północnego-wschodu, tj. od wschodnich skrajów Mongolii do centralnej części Chin. Poza tym kilka rozrzuconych i izolowanych populacji w północnej Afryce i płw. Arabskim. Liczebność populacji lęgowej na obszarze Europy ocenia się na 8400 – 11000 par.

Ryc. Zasięg występowania orła przedniego (czerwony - areał lęgowy populacji migrującej, fiolet - miejsca całorocznego występowania, niebieski - zimowiska)

Zasięg występowania orła przedniego

Stan populacji krajowej

W Polsce orzeł przedni jest gatunkiem skrajnie nielicznie lęgowym. Liczebność wynosi zaledwie 30-35 par. Większość (ok. 85%) gniazduje na południu kraju, w Karpatach, gdzie głównymi obszarami lęgowymi są Bieszczady, Góry Sanocko-Turczańskie, Beskid Niski, Sądecki, Pieniny, Gorce, Tatry i Beskid Żywiecki. Ponadto pojedyncze pary obserwowano na północy i wschodzie kraju, ale gniazdowanie potwierdzono jedynie na Pomorzu Środkowym. Ptaki lęgowe w Polsce są osiadłe.

Status

W Polsce gatunek objęty ochroną ścisłą. Wokół gniazd wyznacza się strefy ochronne. Umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Zamieszczony na liście gatunków w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Stan polskiej populacji można określić jako stabilny.

Środowisko lęgowe

Siedliskiem lęgowym głównie zajmowanym przez orła przedniego w Karpatach są stare, prześwietlone drzewostany jodłowe i jodłowo-bukowe. Miejsca gniazdowe lokalizowane są zwykle z dala od siedzib ludzkich. Warunkiem jest również bliskie sąsiedztwo odpowiednich łowisk, która stanowią łąki i pastwiska ekstensywnie użytkowane oraz nieużytki, często na wzgórzach o znacznym nachyleniu, z kępami drzew i krzewów, głownie jałowca lub tarniny. Jednak nieużytki zarastające w wyniku sukcesji przestają być odpowiednimi terenami łowieckimi. Istotnym elementem są stare uschnięte drzewa stanowiące punkty obserwacyjne i odpoczynkowe. W wysokich górach, na przykład w Tatrach, gniazda buduje na półkach skalnych, a poluje na halach lub zlatuje w sąsiednie strefy przedgórza.

Pokarm i ekologia żerowania

Pokarm tego silnego drapieżnika stanowią ssaki i ptaki średniej wielkości, jak lisy, kuny, koty domowe, młode sarny, świstaki czy zające, a wśród ptaków kuraki, gołębie, sowy, myszołowy, drób. Chętnie również żeruje na padlinie, szczególnie zimą, korzystając z tej wyłożonej przez myśliwych lub resztek pozostawionych przez wilki. Poluje głownie z niskiego lotu nad ziemią. Często też poluje z zasiadki wypatrując ofiary z drzew rosnących pośród łąk czy pastwisk, jak również z niewielkich wzniesień terenu siedząc na ziemi lub skałkach. Ptaki chwyta głównie na ziemi lub w momencie zrywania się do lotu.

Biologia lęgowa i fenologia

Orzeł przedni jest gatunkiem terytorialnym, o dużym rewirze. Do lęgów przystępuje w wieku 4-5 lat. Jako gatunek osiadły oraz o długim cyklu lęgowym do lęgów przystępuje niekiedy już w lutym, tokując i odnawiając lub budując gniazdo. Preferowanym drzewem gniazdowym w warunkach Karpat jest jodła (85%). Składanie jaj ma miejsce w połowie marca. Lęg składa się z 1-2 jaj, rzadko 3. Wysiaduje od złożenia pierwszego jaja głównie samica przez ok. 45 dni. Na przełomie kwietnia i maja wykluwają się pisklęta, które w gnieździe przebywają przez 10-12 tygodni. U orła przedniego występuje zjawisko kainizmu, polegające na tym, że starsze pisklę zabija młodsze. Młode opuszczają gniazdo na przełomie lipca i sierpnia. W terytorium lęgowym przebywają pod opieką rodziców niekiedy aż do późnej jesieni. Przy tak długim okresie lęgu, szczególnie w niekorzystnych warunkach pokarmowych, orły przednie nie w każdym sezonie przystępują do lęgu. Utrzymują jednak rewir, w którym przebywają i bronią go przed ptakami tego samego gatunku.

Ryc. Główne etapy sezonu lęgowego orła przedniego

Główne etapy sezonu lęgowego orła przedniego

Zagrożenia

Głównymi zagrożeniami dla istnienia polskiej populacji lęgowej jest utrata siedlisk zarówno lęgowych, jak i łowisk:

  • Wycinka starodrzewów w stanowiących ostoje gatunku w miejscach trudno dostępnych i odludnych;
  • Zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk, co prowadzi do ich zarastania, podobnie jak w wyniku zalesiania terenów otwartych;
  • Utrata siedlisk spowodowana zabudową atrakcyjnych krajobrazowo terenów;
  • Wzmożona penetracja ludzka terenów lęgowych oraz łowisk oraz źle zaplanowane zagospodarowywanie turystyczne powodujące porzucanie stanowisk lęgowych;
  • Zatrucia związane z odżywianiem się padliną;
  • Napowietrzne linie energetyczne i siłownie wiatrowe powodujące rozbijanie się ptaków oraz porażenia prądem.