Opis gatunku

Rybołów jest okazałym ptakiem szponiastym. Największe osobniki mogą osiągać ponad 60 cm długości ciała i 170cm rozpiętości skrzydeł. Bardzo charakterystyczne ubarwienie sprawia, że jest gatunkiem łatwym do odróżnienia od innych ptaków szponiastych. Prawie cały spód ciała jest biały, z wyjątkiem ciemnych plam w nadgarstkach, czarniawych końcówek skrzydeł oraz brunatnego pasa wzdłuż skrzydła i przepaski na szyi, która jest wyraźniejsza u samic i młodych ptaków. Brunatny wierzch ciała silnie kontrastuje z białą głową, opatrzoną ciemnymi pasami przebiegającymi na wysokości oczu. Równie charakterystyczna jest sylwetka: długie, smukłe skrzydła i ogon, wąska głowa. Podczas szybowania i krążenia załamuje część dłoniową skrzydła do tyłu i ku dołowi.

Obejrzyj zdjęcia rybołowa w naszej galerii.

Zasięg występowania

Gatunek szeroko rozpowszechniony na świecie. Wyodrębniono cztery podgatunki, zasiedlające prawie wszystkie kontynenty. Nominatywny Pandion haliaetus haliaetus zasiedla Europę, Azję i północną Afrykę. Zimowiska tego podgatunku położone są w południowej Azji i w Afryce. Liczebność w Europie oceniana jest na 8-10 tys. par. Najliczniej gniazduje w Szwecji (3-4 tys. par), Rosji (3tys.) i Finlandii (1,3 tys.). Populacja europejska jest stabilna lub wzrasta liczebnie. Wyraźny wzrost liczebności notowany jest w Niemczech na Litwie i Łotwie.

Ryc. Zasięg występowania rybołowa

Stan populacji krajowej

Areał lęgowy rybołowa obejmuje aktualnie jedynie Polskę północno-wschodnią i Wielkopolskę na granicy z Pomorzem Zachodnim (ok. 1% powierzchni kraju). W północno-wschodniej części kraju najliczniej zasiedla Pojezierze Olsztyńskie i Mazurskie. Gniazduje ponadto w Puszczy Piskiej i Rominckiej. Na zachodzie centrum populacji obejmuje Puszczę Notecką i Pojezierze Myśliborskie. Pojedyncze i nieregularne lęgi notowane są na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Środkowym i Borach Tucholskich. W ostatnich kilku dziesięcioleciach populacja krajowa nie przekracza 75 par. Obserwowany w latach 90. wzrost liczebności miał najwyraźniej charakter okresowy. Obecnie po drastycznym spadku liczebność populacji ocenia się na 30-35 par.

Status

Gatunek podlegający ochronie ścisłej, wymagający ochrony czynnej, wokół jego gniazd wyznacza się strefy ochronne. Umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt i Załączniku Dyrektywy Ptasiej.

Środowisko lęgowe

Rybołów wyraźnie preferuje stare bory sosnowe, w wieku powyżej 120 lat. Rzadko gniazduje w drobnych kompleksach leśnych, natomiast w warunkach puszczańskich może budować gniazda na pojedynczych wyeksponowanych drzewach. W Polsce 90% gniazd osadzonych było na sosnach w wieku ponad 150 lat. Pozostałe na świerku, modrzewiu, zdeformowanych wierzchołkach drzew liściastych i słupach energetycznych. Ważnym elementem terytorium rybołowa są czyste płytkie zbiorniki wodne, chociaż samo gniazdo może być oddalone nawet o kilka kilometrów od zasobnych łowisk.

Pokarm i ekologia żerowania

Rybołów jest wybitnym specjalistą pokarmowym, żywiącym się prawie wyłącznie rybami. Poluje przeczesując na niewielkim pułapie zbiornik wodny, a na upatrzoną zdobycz uderza wbijając się szponami w wodę. Może w ten sposób zanurzyć się nawet na głębokość 1m. Upierzenie rybołowa namaka, dlatego po ataku wznosi się lotem aktywnym i otrząsa pióra z wody. Zjada wszelkie dostępne na danym łowisku gatunki ryb, w akwenach naturalnych najczęściej leszcze, karpie i płocie. Obliczono, że para rybołowów odchowująca dwójkę młodych przez cały sezon lęgowy zjada ok. 170kg ryb.

Biologia lęgowa i fenologia

Dojrzałość płciową uzyskuje w 3-5 roku życia. Przylatuje na lęgowiska w Polsce na początku kwietnia, rzadziej już pod koniec marca. Toki odbywają się na dużej wysokości. Samiec opada gwałtownie w kierunku samicy ze złożonymi skrzydłami, z reguły trzymając w szponach rybę. Ewolucjom tym towarzyszy głośne nawoływanie. W drugiej połowie kwietnia rybołowy składają 2-3 jaja (wyjątkowo 1-4). Wysiadują obydwa ptaki z pary średnio 39 dni. W pierwszej fazie lęgu pokarm dla samicy i piskląt zdobywa samiec. Młode opuszczają gniazdo po 50–60 dniach (w drugiej połowie lipca), lecz przez kilka następnych tygodni są karmione przez rodziców. Rybołowy odchowują 1-3 piskląt (najczęściej 2). Pod koniec sierpnia ptaki odlatują na zimowiska.

Ryc. Główne etapy sezonu lęgowego rybołowa

Zagrożenia

W warunkach polskich do głównych zagrożeń należy:

• degradacja terenów łowieckich – wzmożony ruch turystyczny, zabudowa brzegów jezior oraz eutrofizacja wód powodująca spadek przejrzystości;
• nielegalny odstrzał na stawach hodowlanych;
• kolizje z napowietrznymi liniami energetycznymi;
• niedostatek dogodnych miejsc lęgowych, szczególnie sosen w wieku ponad 150 lat;
• różne formy aktywności ludzkiej przy zasiedlonych gniazdach (prace leśne, ruch turystyczny).