Opis gatunku

Kania czarna to średniej wielkości drapieżnik, nieco większy od myszołowa, o dłuższych i równoległych skrzydłach z szerszą dłonią z 6 (zamiast 5 u myszołowa) ‘palcówami’ oraz dłuższym, lekko wciętym ogonem. Rozpiętość skrzydeł wynosi 130 – 155 cm, a długość ciała 46 – 59 cm. Ogólny ton upierzenia jest ciemno brunatno-brązowy, z rdzawym odcieniem na tułowiu. Głowa jaśniejsza, szara, a nawet biaława z delikatnym ciemnym kreskowaniem. Oko jasne, białawe. Skrzydła od spodu ciemne, z lekkim rozjaśnieniem u nasady lotek dłoni, czym przypomina ciemnego orzełka. Na wierzchu skrzydeł delikatne, choć zauważalne z daleka rozjaśnienia na ramionach, na średnich pokrywach naskrzydłowych. Ogon barwy grzbietu, bez rdzawego koloru. Ptaki młode ubarwione bardziej kontrastowo z większymi i jaśniejszymi panelami na wierzchu ramion. Jasne zakończenia na piórach grzbietu i dużych pokrywach tworzą wąski pasek. Spód ciała młodych ptaków jasno kreskowany, a nasadowa część dłoni wyraźnie bardziej kontrastowa niż u ptaków dorosłych, czym przypominają kanię rudą.

Obejrzyj zdjęcia kani czarnej w naszej galerii.

Zasięg występowania i liczebność

Kania czarna swoim zasięgiem obejmuje niemal cały ‘Stary Świat’ z Europą, Azją, Afryką oraz Australię z Oceanią. Na całym tym obszarze wyróżniono 6 podgatunków. Palearktyczny podgatunek nominatywny, migrans zasiedlający Europę obejmuje swym zasięgiem obszar od północno-zachodniej Afryki, zachodniej Europy, gdzie jest najliczniejszy, sięgając na wschód w środkowej Azji do gór Tień-Szań i Pakistanu na południu. W samej Europie kania czarna występuje na większości obszaru poza Wyspami Brytyjskimi, Skandynawią, północno-zachodnim wybrzeżem z Danią, Holandią i północną częścią Francji oraz obszarami wysokich gór i wysp śródziemnomorskich. Populacje afrykańskie i azjatyckie liczne i prawdopodobnie stabilne, podczas gdy populacja europejska i zachodnioazjatycka zmniejsza swą liczebność. Liczebność w Europie szacowana była w latach 90. na 80 – 90 tys. par. Całość światowej populacji to ok. 400 000 par, co czyni ten gatunek najliczniejszym szponiastym na świecie.

Stan populacji krajowej

Rozmieszczenie kani czarnej jest nierównomierne. Na zachodzie Polski jest gatunkiem nielicznym, a na pozostałym obszarze bardzo nielicznym. W części centralnej i południowo-wschodniej bardzo rzadki, a na wielu obszarach brak go zupełnie. Na podstawie wyników z lat 2008-2009 uzyskanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska populację oszacowano na 400 - 1500 par. Tak duży zakres oszacowania wynika z różnic uzyskanych w obu latach.

Status

W Polsce gatunek objęty ochroną ścisłą. Wokół gniazd wyznacza się strefy ochronne. Umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Zamieszczony na liście gatunków w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Wydaje się, że po silnym spadku liczebności w latach 90. obecnie kania czarna powraca na tereny, z których niemal całkowicie znikła. Chociaż liczebność w Polsce najwyraźniej mocno fluktuuje, to ogólny trend w zachodniej części Palearktyki jest spadkowy.

Środowisko lęgowe

Kania czarna zajmuje tereny z mozaiką krajobrazową. Gnieździ się w lasach, jak również w niewielkich zadrzewieniach, osiedlając się na ich brzegu. Ważnym elementem są tereny otwarte w pobliżu, w szczególności większe zbiorniki wodne, jak rzeki, jeziora czy kompleksy stawów rybnych, na których żeruje.

Pokarm i ekologia żerowania

Kania czarna jest nie wyspecjalizowanym drapieżnikiem polującym i zbierającym drobne zwierzęta. Skład pokarmu oraz proporcje zależą od czasu, miejsca i obfitości/dostępności; ryby, które głównie zbiera z powierzchni wody mogą stanowić do 50% . Poluje również na drobne gryzonie, inne ssaki do wielkości młodych królików, drobne ptaki i ich pisklęta, płazy i gady, jak również owady, ślimaki i inne bezkręgowce. Chętnie korzysta z padliny, jak również w sąsiedztwie człowieka ze śmietnisk. Poluje najczęściej z niskiego lotu, zbierając pokarm z powierzchni wody i ziemi. Nierzadko również pokarm zbiera na piechotę, głównie bezkręgowce, ale też gryzonie. Optymalne łowiska to urozmaicony teren otwarty z terenami zielonymi oraz zbiornikami wodnymi.

Biologia lęgowa i fenologia

Kania czarna jest gatunkiem wędrownym, migrantem dalekodystansowym. Jej zimowiska znajdują się w Afryce, na południe od Sahary. Na lęgowiskach w Polsce pojawia się na przełomie marca i kwietnia. Odlatuje już w sierpniu i do połowy września praktycznie znika z naszych terenów. Do lęgów przystępuje zaraz po przylocie. Gniazda umieszczane są na starszych drzewach przy brzegu lasu (do 50 m od skraju), a nad wodą często na samej ścianie. Charakterystyczną cechą kani czarnej jest wyściełanie gniazda papierami, szmatami i innymi odpadkami. Nie używa zielonych gałązek, typowych dla gniazd większości gatunków szponiastych. Jaja znoszone są od drugiej dekady kwietnia do pierwszej dekady maja, w odstępach 1-3 dni. Zniesienie składa się z 2-3 jaj, rzadziej 4. Wysiadywanie trwa ok. 32 dni, a jaja wysiaduje głównie samica, podczas gdy samiec przynosi pokarm dla samicy, a później dla piskląt. Młode w gnieździe przebywają 43-49 dni. Po jego puszczeniu przebywają w bliskiej okolicy do połowy lipca, a nawet końca sierpnia. Po tym okresie podejmują wędrówkę na zimowiska. Spłoszone ptaki silnie niepokoją się w pobliżu gniazda, wydając przy tym wibrujący głos.

Ryc. Główne etapy sezonu lęgowego kani czarnej

Zagrożenia

Do głównych zagrożeń należy utrata siedlisk gniazdowych i łowisk:

• Wyrąb drzewostanów gniazdowych dla pozyskania drewna bądź oczyszczenia terenów leżących na międzywalu wzdłuż dolin rzecznych;
• Wzrost ruchu turystycznego i rekreacyjnego głównie nad zbiornikami wodnymi powodujący płoszenie ptaków w sezonie lęgowym oraz w miejscach stanowiących atrakcyjne łowiska;
• Przekształcanie mozaiki krajobrazu rolniczego w wielkie obszary o intensywnym charakterze upraw powoduje utratę walorów dobrego łowiska .